(Hồ sơ) - Nhiều người nghĩ rằng, tên lửa phòng không huyền thoại S-75 “Dvina” xuất trận lần đầu tại Liên Xô khi bắn hạ chiếc máy bay do thám U-2 của Mỹ năm 1960.
Không phải như vậy, “Dvina” tham chiến lần đầu trên bầu trời Trung Quốc. Sự xuất hiện của S-75 tại Trung Quốc có liên quan đến một sự kiện quan trọng của nước này cách đây 56 năm, - kỷ niệm 10 năm ngày thành lập Nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa 01/10/1959.
Vào giữa những năm 50 của thế kỷ trước – Liên Xô cung cấp hàng loạt máy bay tiêm kích phản lực, trạm radar, đèn sục sạo và pháo phòng không cho Trung Quốc để nước này xây dựng bộ đội phòng không của mình. Hàng nghìn chuyên gia Trung Quốc được cử sang Liên Xô đào tạo và sau này họ đã trở thành lực lượng cán bộ kỹ thuật nòng cốt của Trung Quốc .
Cũng trong những năm 50, Không quân Mỹ và Đài Loan thường xuyên xâm nhập không phận Trung Quốc. Các máy bay tiêm kích MiG-15 và MiG-17 Trung Quốc đã nhiều lần xuất kích để đánh chặn những máy bay vi phạm không phận nói trên.
Chỉ riêng trong các trận không chiến năm 1958, Không quân PLA đã bắn rơi 17 và bắn bị thương 25 máy bay của đối phương, về phần mình Không quân PLA mất 15 tiêm kích MiG-15 và MiG-17.
Do tổn thất tương đối lớn, Đài Loan dừng các chuyến bay ở tầm thấp, bắt đầu thực hiện những phi vụ bay trinh sát ở độ cao lớn.
Các máy bay của Mỹ và Đài Loan khi bay vào không phận Trung Quốc thường lợi dụng địa hình là những các dãy núi cao ở phía Đông – Nam nên các trạm radar mặt đất của PLA rất khó phát hiện .
Tình hình còn trở nên phức tạp hơn với PLA khi Mỹ cung cấp cho Đài Loan các máy bay trinh sát RB-57D và U-2 có trần bay rất cao – các máy bay tiêm kích Trung Quốc có lúc đó không thể nào với tới các trần bay như vậy .
Riêng trong 03 tháng đầu năm 1959, các máy bay trinh sát RB-57D đã tiến hành 10 chuyến bay trinh sát kéo dài nhiều giờ liền trên không phận Trung Quốc, còn vào tháng 6 năm đó, máy bay trinh sát của Đài Loan đã 2 lần bay ngang qua bầu trời Bắc Kinh.
Dĩ nhiên, người Mỹ và Đài Loan không phải đi dạo chơi trên bầu trời Trung Quốc: mục tiêu chủ yếu của các chuyên bay gián điệp này là thu thập những thông tin Mỹ cần về chương trình vũ khí hạt nhân của Trung Quốc.
Chỉ còn mấy tháng nữa là tới dịp kỷ niệm 10 năm ngày thành lập nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa và ngày lễ trọng này rất dễ phải hủy bỏ trong bối cảnh như vậy. Giới lãnh đạo Trung Quốc lúc đó đặc biệt quan ngại trước khả năng rất thực tế này - không thể tổ chức lễ kỷ niệm khi máy bay trinh sát (chắc gì lúc đó chỉ mình máy bay trinh sát) ngang nhiên bay trên bầu trời Bắc Kinh.
Không còn cách nào khác, Mao Trạch Đông đã phải đích thân đề nghị nhà lãnh đạo Liên Xô Khrushov giúp đỡ -cung cấp các tổ hợp tên lửa phòng không hiện đại nhất lúc đó S-75 “Dvina” . Mặc dù mối quan hệ Xô- Trung lúc này đã bắt đầu xấu đi và cá nhân Khrushev rất không ưa Mao Trạch Đông nhưng yêu cầu cá nhân của ông này được đáp ứng, - có lẽ từ những tính toán nào đó.
Mùa xuân năm 1959, Liên Xô bắt đầu bí mật điều đến Trung Quốc 05 tiểu đoàn tên lửa tác chiến và 01 tiểu đoàn kỹ thuật cùng 62 quả tên lửa 11D.
Đồng thời, một đoàn chuyên gia của Bộ đội phòng không Liên Xô cũng được cử đến trung Quốc để bảo dưỡng kỹ thuật, huấn luyện cho các quân nhân Trung Quốc, lập kế hoạch và triển khai tổ chức các trận địa phòng không bảo vệ 6 thành phố lớn của Trung Quốc là Bắc Kinh, Tây An, Thượng Hải , Quảng Châu , Vũ Hán, Thẩm Dương.
Đây phải nói là sự giúp đỡ rất hào hiệp của giới lãnh đạo Xô Viết trong bối cảnh chính trị quốc tế lúc đó. Các tổ hợp tên lửa phòng không hiện đại này mới được đưa vào trang bị cho các đơn vị phòng không Liên Xô với một số lượng hạn chế, và trong điều kiện “chiến tranh lạnh” có thể trở thành “Chiến tranh nóng” bất cứ lúc nào thì chúng đang rất cần cho Quân đội Xô Viết.
Sau đó không lâu, các tên lửa phòng không Xô Viết đã bắn hạ một số chiếc máy bay vi phạm không phận Trung Quốc. Ngày 7/10/1959, các tổ hợp tên lửa phòng không S-75 dưới sự chỉ huy trực tiếp của cố vấn quân sự Xô Viết- Đại tá V.Sliusar đã bắn rơi chiếc máy bay trinh sát hai động cơ tầm xa RB-57D của Đài Loan cách Bắc Kinh không xa ở độ cao tới 20.600 m.